Taal verandert continu: woorden verdwijnen, nieuwe woorden worden geboren. Meestal is er niet één persoon die zegt: nu gaan we dit woord met z’n allen gebruiken, maar groeit het gebruik van een nieuw woord gaandeweg. In Zweden gaat dat anders: allerlei verenigingen en instanties bedenken daar namelijk nieuwe woorden. En die lijken nog aan te slaan ook! Waar in 2014 al het genderneutrale (dat wil zeggen dat het man noch vrouw specifiek aanduidt) persoonlijke voornaamwoord hen (als vervanger van han (hij) en hon (zij)) werd bedacht, bracht 2015 vele nieuwe woorden.

Gebruik in plaats hiervan
De eerste nieuwigheid kan men vinden in het officiële woordenboek. De uitgever daarvan, de Zweedse Academie, wil proberen het gebruik van aanstootgevende woorden te verminderen door alternatieve uitdrukkingen te geven bij scheldwoorden. Hiervoor wordt het label använd istället, oftewel ‘gebruik in plaats hiervan’ toegevoegd. Zo staat bij het woord zigenare (zigeuner) voortaan het woord rom (Roma), en staat bij het woord neger het alternatief svart (zwart). Ook worden woorden simpelweg niet meer opgenomen: onder andere het woord negerboll (negerzoen) komt niet meer in het woordenboek voor. Opvallend detail: dit woord was in 2006 ook in Nederland in het nieuws. Het werd toen veranderd in zoen, al dan niet als publiciteitsstunt van de fabrikant.

Racistische vogels
Ook de Zweedse Ornithologie Vereniging probeerde taalracisme aan de kaak te stellen. In de nieuwe uitgave van hun vogelgids vervingen zij daarom racistische vogelnamen door alternatieven. Het Zweedse woord voor zwaluw bijvoorbeeld, kaffer, vond men niet meer kunnen. Daarom gaat deze vogel voortaan door het leven als de vitgumpseglare, wat zoveel betekent als ‘witte staartzeiler’. Andere namen die werden vervangen waren zigenarfågel en hottentott.

Aandacht voor vrouwelijke seksualiteit
Je kunt je afvragen of de Zweden niet gewoon nieuwe woorden bedenken om aandacht te vragen voor hun respectievelijke product of issue. De nieuwe vogelgids had nooit zoveel aandacht gekregen als niet juist deze taboewoorden waren veranderd. Dezelfde truc lijkt te worden uitgehaald door de Zweedse Associatie voor Sekse-educatie. Deze vereniging maakt zich sterk voor sekse-educatie, genderidentiteit en gelijkheid tussen de seksen. Ze weten de media goed te bespelen: in 2006 introduceerden ze al het woord snippa als naam voor het vrouwelijke geslachtsdeel. In 2015 schreven ze een prijsvraag uit om een woord te verzinnen voor masturberen door vrouwen. Als winnaar kwam het woord klittra uit de bus. Zo blijven ze in het nieuws, want deze ‘taalverandering’ werd natuurlijk breed uitgemeten in de internationale media. Of dit nieuwe woord ook aanslaat is nog de vraag. Het eerdere woord snippa wordt nu echter, na bijna tien jaar, wel vrij algemeen gebruikt. Er lijkt dus met dit woord wel degelijk in een behoefte te zijn voorzien. Of dit soort taaliniatieven de gelijkheid tussen mannen en vrouwen bevordert is nog maar de vraag, maar het levert in ieder geval pikant nieuws op.

Dit is een artikel uit het boek Taal in 2015.

Marten van der Meulen (1985) studeerde Taalwetenschap en doet onderzoek naar taaladvies in het Nederlands, de percepties van dialecten in Overijssel en temperatuurwoorden in Europese talen. Daarnaast breekt hij een lans voor wetenschapscommunicatie, onder andere door te bloggen op De Taalpassie van Milfje, het verzorgen van radiocolumns en door boeken te schrijven over taal.