Nederland en Vlaanderen zijn samen gastland op de Frankfurter Buchmesse. Daarom staat de Boekenweek dit jaar in het teken van Duitsland, met als motto ‘Was ich noch zu sagen hätte’. De Belgische cultuurhistoricus David Van Reybrouck gaat in het Boekenweekessay in op een vergeten geschiedenis die Nederland, België en Duitsland jarenlang heeft verbonden. Ook in de taal kennen we zo’n geschiedenis, hoewel sommigen daar niets van (willen) weten.

Iemand die beweert dat hij ergens niets mee te maken heeft en dat hij van niets weet, kan zeggen: ‘Mijn naam is haas.’ Maar waarom weet een haas van niets, en had zijn naam ook konijn kunnen zijn?

Duelleren tot de dood
De uitdrukking mijn naam is haas verwijst niet naar het dier, maar naar ene Victor von Hase, een Duitse rechtenstudent uit Heidelberg. Een medestudent van hem had iemand in een duel gedood, en Victor leende hem aan het eind van het semester 1854-1855 zijn studentenidentiteitsbewijs, zodat hij daarmee naar het buitenland kon ontsnappen. Zelf gaf hij het identiteitsbewijs op als verloren.

‘Ich verneine alle Generalfragen’
Het bedrog kwam aan het licht doordat de gevluchte student het identiteitsbewijs in Frankrijk verloor. Iemand vond het daar en was zo vriendelijk om het terug te sturen naar de Heidelbergse universiteit. Victor moest voor de rechtbank verschijnen om uit te leggen hoe zijn identiteitsbewijs in Frankrijk terecht was gekomen. Maar de jurist in de dop liet zich niet kennen en gebruikte een juridische formulering: ‘Mein Name ist Hase, ich verneine alle Generalfragen, ich weiss von nichts’ (‘Mijn naam is Hase, ik ontken alles, ik weet van niets’).

In het Duits betekent Hase ‘haas’, wat een grappig contrast opleverde met de juridische formule. Onder studenten werd deze uitspraak in verkorte vorm, ‘mein Name ist Hase, ich weiss von nichts’, dan ook al snel populair. De uitdrukking drong daarna door in het algemene taalgebruik in Duitsland en bereikte dus ook Nederland en Vlaanderen.

Heidi Aalbrecht en Pyter Wagenaar, auteurs van 'Waarom is een witte neushoorn grijs (en een zwarte ook)?

Meer lezen?
Wil je meer weten over woorden en uitdrukkingen die je op het verkeerde been zetten? Je vindt ze in Waarom is een witte neushoorn grijs (en een zwarte ook)?

Hebt u een artikel over taal dat u graag met anderen wilt delen? Stuur dit dan per e-mail naar redactie@vandale.nl